Een poëtica van afval Neem nu een gebruiksvoorwerp : de essentie daarvan wordt niet uitgedrukt door de ongerepte staat waarin het voorwerp zich bevindt als het nog nieuw is, maar door hoe het zich voordoet wanneer het afgedankt is en een beetje versleten : in afval toont zich de waarheid van de dingen. Roland Barthes Gedumpt worden is de universele lotsbestemming van alle voorwerpen. Nooit eerder was onze planeet hier zo door geobsedeerd : de enorme stortvloed van objecten die onze wereld overspoelt, voert een zwarte smurrie mee – de olievlek van het afval. Onze tijd, waarin de markt zich heeft uitgebreid tot de hele wereld, is ook die van weinig duurzame voorwerpen en arme materialen. Ze worden direct na gebruik weggegooid, gedeclasseerd zodra ze hebben gediend ; ze hopen zich op in de huishoudelijke chaos die onze moderne wereld is. Ze puilen uit onze vuilnisemmers, vullen onze containerparken, stranden langs onze autowegen – gewonde, verstorven, kapotte objecten, in staat van ontbinding. Ze hebben hun gebruikswaarde van zich afgeschud, en zijn ontdaan van hun ruilwaarde – maar niet van hun schoonheid, noch van hun symbolische waarde. Althans niet in de ogen van Sara Bjarland. Want het zijn uitgerekend die voorwerpen die nergens meer toe dienen, die schamele, opgebruikte materialen, die waarachtig lege dingen, die er voor haar toe doen. Op de rand van het stort, en voor ze er afvallen, grijpt Bjarland ze bij hun nekvel, en aan wat er van ze overgebleven is, aan hun stoffelijk overschot, aan hun vormelijke omhulsel, geeft ze een esthetische bestemming. Bij de gratie van een minimale, precies gekozen en welgemikte artistieke handeling – mazen, stapelen, soms ook een afgietsel maken – maakt ze van die nutteloze voorwerpen, van die bescheiden en beschadigde materialen, van al die banale overblijfselen van onze consumptiemaatschappij, kunstwerken. Want dingen die nergens meer goed voor zijn, kunnen nog weldadig zijn voor onze ogen. De werken van Sara Bjarland willen aandachtig bekeken worden – met dezelfde scherpe blik als ze door Bjarland zelf zijn bekeken geweest, op het ogenblik dat die het straatafval heeft gescand op zijn esthetische mogelijkheden en reserves aan betekenis. Want van onder het vuil en het verval sturen de dingen als het ware een teken naar de kunstenares. Wanneer die vervolgens hun materiaal manipuleert of transformeert, of wanneer ze minieme handelingen stelt om ze in de ruimte te presenteren, brengt ze subtiele verschuivingen teweeg in onze blik, en vandaar ook in ons denken. Door deze afgedankte objecten te rehabiliteren, geven haar werken opnieuw waarde en waardigheid aan datgene wat in onze consumptiemaatschappij geen waarde meer heeft. Sara Bjarland heeft niet de bedoeling ons nieuwe dingen te laten zien – ze doet beter dan dat : ze laat ons de dingen anders zien, de meest banale dingen die we dagelijks onder ogen krijgen en waar we blind voor zijn geworden. Door in te werken op onze blik, vernieuwen haar werken op nauwelijks merkbare wijze onze kijk op de dingen. Ze veranderen dus de manier waarop we de wereld zien. Net dat is wat we van kunst mogen verwachten : dat ze vóór alles een nieuw soort kijken schept. Zoals zoveel andere productie- en consumptievelden wordt het veld van de kunst heden ten dage overspoeld door een overvloed aan materialen, dure technologische middelen en pseudo-innovatieve vormen. De werken van Sara Bjarland daarentegen zijn ontstaan uit bijna niets. Maar het is net hun formele eenvoud, hun tastbare schamelheid, die extra betekenis en schoonheid verleent aan hun broze aanwezigheid te midden van het blingbling van deze wereld. François de Coninck